Küresel sistemin içinde bulunduğu değişim-dönüşüm süreci sonrasında küresel güçlerin elde etmeye çalıştığı daha konforlu alan mücadelesi iyice gün yüzüne çıkmış durumda. Ancak Corona virüsünün neden olduğu bu yeni krizi 11 Eylül saldırıları ve ABD’nin hukuksuz Afganistan-Irak savaşları, 2008 finansal krizi, Arap Baharı ve Orta Doğu’da ortaya çıkan başarısız devletler (failed states), toplumsal göç hareketlerinin 2. Dünya Savaşı döneminden daha fazla olması, Rusya’nın küresel sisteme Ukrayna ve Suriye ile sorunlu dönüşü, ABD-Çin ticaret savaşları gibi başlıca gelişmelerle değerlendirmek gerekir. Şu an krizlerle dolu sistemin bu büyük krizin sonrasına nasıl reaksiyon vereceği ise meçhul. Sağlık sistemi Corona virüsün ilacını ya da aşısını muhakkak bulacaktır ancak örneğin bu noktada bu ilaca ve aşıya kaç ülke-insan ulaşabilecek? Dünya Sağlık Örgütü’ne yada uluslararası örgütlere olan güven ne yönde olacak? Finansmanı nasıl sağlanacak? Dünya tarihinin en önemli buhranlarından biri 1929 Büyük Buhranı olarak değerlendirilir. 1929 Büyük Buhranından önce de 1918 yılında çok acı İspanyol Gribi salgını yaşanmış, 18 ay içinde 50 yaklaşık 50 milyon kişi hayatını kaybetmiştir. Tabi 1929 Büyük Buhranından 10 yıl sonra da 2. Dünya Savaşı başlamıştır. Bu noktada yaşadığımız krizin küresel sisteme etkilerini ve sistemin buradan ne yönde çıkacağı üzerine düşünmek şart. Günümüzde savaş kavramı da değişmiş literatüre konvansiyonel savaşların dışında siber savaş, ticaret savaşları, psikolojik savaş metotları gibi kavramların girdiğini akılda tutmak lazım. Kim bilir belki de şimdi aşı yada maske savaşlarını yaşayacağız? Sistem birbirine daha açık ve bütünleşmiş bir hal mı alacak yoksa yeni mücadele alanları ve savaşlar mı göreceğiz ki asıl soru bu.
Covid-19 kriziyle birlikte dünyanın büyük bir şok içinde olduğunu tespit etmek mümkün. Süper güç ABD’nin dahi verdiği tutarsız tepkileri, aslında bu tespitin en somut örneği olarak değerlendirebiliriz. Dünya bu krize tıpkı ABD’nin 11 Eylül saldırılarına maruz kaldığı gibi hazırlıksız yakalandı ve reaksiyon vermekte büyük güçlükler yaşadı. Özellikle sistemin yıllardır önemli batılı ülkeleri arasında yer alan ABD, İngiltere, İtalya ve İspanya’nın sağlık sistemlerinin ötesinde yaşadıkları üzerine uzun uzadıya düşünmek lazım. Ne yazık ki batılı kurumların zamanın değişimine ayak uyduramadığını görmekteyiz. Batı artık daha az batılı gibi davranıyor. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von der Leyen özetle Avrupa için yeni bir Marshall Planına ihtiyaç var derken ABD şu an kendi sorunuyla başa çıkmaya çalışıyor.
Batının yaşadığı bu şoku Lübnanlı düşünür Nassim Nicholas Taleb’in aynı adla kitaplaştırdığı benzetmesiyle Siyah Kuğu kuramıyla açıklamak mümkün olabilir. Şu an aslında dünya İstanbul’un fethindeki Roma, 11 Eylül’de New York’un terörle vurulmasındaki ABD gibi hep beyaz kuğu görmeye alışmış ancak birden siyah bir kuğu ile karşılaşan insan gibi hissediyor ve etkilerini birlikte yaşıyoruz. Son yıllarda, tarihte defalarca tekrarlanmış salgın problemine rağmen olasılıklarımız arasında ancak son sıralarda yer alabilen ya da hiç olmayan bir sorunun yarattığı kriz karşısında hazırlıksız durumdayız. Dünya olarak 11 Eylül’de tarihleri boyunca kendi toprakları üzerinde bir başka unsur tarafından saldırıya uğrayan ve büyük bir şok yaşayan ABD’liler gibiyiz. Peki bu şoktan nasıl çıkacağız? Aslında ABD’nin 11 Eylül saldırıları karşısından iç politikada ve dış politikada yaşadıkları yol haritası olabilir.
Yaşanan travmanın büyüklüğü karşısında dünya olarak, 11 Eylül sonrası iç politikada büyük bir kenetlenme, toplumsal birliktelik göstermiş ABD gibi mi olacağız, yoksa dış politikadaki “terörle savaş” konseptiyle tüm uluslararası hukuk prensiplerini hiçe sayan, despotik, kural tanımayan, Afganistan’dan Guantanamo’ya kadar yalnız bir ABD gibi mi olacağız? Bu açıdan belki de küresel sistemin Soğuk Savaş sonrası dünyanın şartlarına uygun, çok kutuplu, çok taraflı bir sisteme geçebilmesi için Siyah Kuğu gibi büyük bir şoka ihtiyacı vardı. Corona virüsü bu şoku yarattı gibi gözükmekle beraber sonuçlarını hep birlikte göreceğiz.
